ریشهی آریایی «*های» در اصل نامآواست و بانگی است که برای جلب توجه به کار گرفته میشده است. مشتقهای آن در پارسی «آهای» و «هِی» هستند که همین معنا را میدهند. آهای مودبانهتر است و برای فواصل دورتر به کار گرفته میشود و «هی» صمیمانهتر و غیررسمی است و به کسی در فاصلهی نزدیکتر اشاره میکند. نام «هایده» از همین ریشه گرفته شده و احتمالا ترکیب «های» با «دِه» به معنای «ای بابا، ای وای، این چه کاریه؟» است. این بخش دوم را برخی از نویسندگان از بن ترکی «دیمِک» (حرف زدن) مشتق دانستهاند. اما این ریشه بعید به نظر میرسد. چون «ده» اغلب برای بریدن حرف دیگران به کار گرفته میشود و نه برانگیختنشان به سخن.
علاوه بر این «دِه» به صورت بانگ شگفتی به شکل جداگانه در پارسی وجود دارد و در ترکی به این شکل غایب است. «دِه» در عربی عراقی که بعد از افعال امری میآید و بر آن تاکید میکند هم از همینجا آمده است. با این حال ترکیب «های» و «ده» و تبدیلش به اسم شخصی احتمالا در زبانهای شمال غربی ایران زمین رخ داده و خاستگاهش به احتمال زیاد زبان ارمنی است. در زبان ترکی استانبولی هم موازی با آن «هادی/ هادِه» به معنای «یاالله، بجنب» را داریم که همان «هِی، دِه» (بجنب، بدو) در پارسی است.
اسم «هایده» بنابراین به احتمال زیاد ترکیب دو نامآوا بوده و «آهای، هِی برو، یاالله» معنی میداده است. این وام در زبانهای ایرانی به این صورتها دیده میشود: «آیدا» و «هایده» و «هایدی» و «هایدا» پارسی، «هایِدِه» عربی سوری، հա՛յդե (هایْدِه) و հա՛յդա (هایْدا) ارمنی، ჰაიდე (هایْدِه) و ჰაიდა (هایْدا) و ჰაჲდე (هایْدِه) گرجی، היידה (هیدَهْ) عبری، әйҙә (آیْذا) باشکیری،
این کلمه به زبانهای دیگر نیز وارد شده است و «بزن بریم» معنی میدهد: ante (آنْتِه) و ainte (آیْنْتِه) یونانی، ха́йде (هایْدِه) بلغاری، ајде (آیْدِه) مقدونی، haide رومانیایی، ха̀јде (هایْدِه) صربی-کروآتی، ȁjd/ ájd اسلوونیایی، әйдә (آیْدا) تاتاری، айда́ (آیْدا) روسی، гайда́ (هایْدا) اوکراینی