من


آخرین به روزرسانی:
من

ریشه‌ی پیشاهندواروپایی «*me» به معنای «من» همان است که «ما» را هم پدید آورده و در زبان‌های ایرانی و اروپایی به شکل‌های گوناگون دیده می‌شود. در زبان‌های اروپایی معنای این بن به «مرا، برای من، به من» دگردیسی یافته و این مشتق‌ها از آن را سراغ داریم: emh (اِمِه) یونانی، me/ mihi لاتین، mik/ mer نُردیک کهن، mik/ mis گُتی، me انگلیسی کهن و نو، mi/ mir فریزی کهن، me ایرلندی کهن و اسلاوی کهن کلیسایی و ولش، miساکسونی کهن و هلندی میانه، mih/ mir آلمانی کهن، mij هلندی، mich/ mir آلمانی، manas لیتوانیایی، manya روسی، 

          در زبان‌های آریایی این ریشه در گستره‌ای وسیع دیده می‌شود و معمولا معنای اصلی‌اش در حالت فاعلی را حفظ کرده و مترادف با «من» در پارسی است. در زبان‌های کهن ایرانی از این ریشه چنین واژگانی برآمده‌اند: mam (مَم: من) و anam (مَنَه: به من/ با من) اوستایی، 𐎶𐎴 (مَنَه: من) پارسی باستان، मा (ما: من) و माम्/ मा (مام/ ما: من) سانسکریت، 𑀫𑀫𑀺𑀁/ 𑀫𑀳𑀁/ 𑀫𑀫𑀁/ 𑀫𑀁 (مَمیم/ مَهَم/ مَمَم/ مَم) پراکریت ارده‌مگدی،𑀫𑀫 / 𑀫𑀳𑀁 (مَمَه/ مَهَم: من) پراکریت مگدی، 𑀫𑀁  (مَم: من) پراکریت ساوراسنی، 𑀫𑀁 /𑀫𑀫𑀁  (مَم/ مَمَم: من) پراکریت مهاراستری، 𐨀𐨱𐨆 / 𐨨𐨅 / 𐨀𐨱𐨂 (اَهُو/ مِه/ اَهو: من) گنداری، «مَم» (من) پالی، 𐭫𐭩 (مَن، نوشته شده با هزوارش: لی) و «اَمّاهْ» (مال ما) پارتی، «من» و «اَمّاهْ» تورفانی، «من» پهلوی، «منا» (مال من) و «ماغ/ ماخ» (ما) سغدی، ‌«ما» (مال من) و «موهو/ مَهَه» (ما را) و «مَه» (به من، مرا) و «نی/ نَه» (ما را، مال ما) سکایی، mano (مَنُو: من) بلخی، ܡܢܐ (مَنا: من) سریانی، nam/ nLm, (مَن)  پازند، 

در پارسی از اینجا چنین واژگانی برخاسته‌اند: «من»، «ما»، «مرا»، «-ام»، 

در زبان‌های زنده‌ی ایرانی از این بن چنین کلماتی را می‌شناسیم: мӕн (مَیْن: به من، مرا) و «مَخ» (ما را، مال ما) آسی، «موگ/ مونْگ» (ما) پشتون، «مُخ» (من) یزغلامی و یدغه و یغنابی، «اَمَخ» (من) سنگلیچی، «مُوخ» (من) مونجی، «ماش» (ما) شغنی و سریکلی، «ایما/ مو/ مُو» (ما) بختیاری، «ماخ/ اَمّاخ» (ما) بلوچی، «اَم/ اَما/ هِمَه» (ما) کردی. ман (مَن) پارسی تاجیکی، «مین/ می» (من) کردی، «مین/ مِه» (من) گورانی، «می/ مین» (من) زازا، «مِن» (من) مازنی، «مُن/ مون» (من) گیلکی، «می/ مِه» (من) لکی، 

          «بِن/ بَن» در زبان ترکی که «من» معنی می‌دهد تحریفی از این واژه نیست و از بن پیشامغولی و پیشاتونگوسی «*بی» (من) گرفته شده است. با این حال در زبان‌های ترکی این واژه زیر تاثیر «من» در زبان‌های ایرانی دگرگونی پیدا کرده و اغلب آوای اولش به «م» تحریف شده است: 𐰌𐰥‎ (بِن) قرقیزی ینی‌سئی، 𐰢𐰤‎‎ (مِن) و 𐰋𐰤 (بِن) ترکی کهن، «بِن/ مِن» اویغوری و ترکی خوارزمی، «مَن» قراخانی و خلج، «بِن/ وِن» اُغُز، «مِن» ترکی آذری و سالاری و ترکمنی و ازبکی و چغتایی و قرقیزی و قزاقی، «مین» قبچاقی و تاتاری،