نام رود «فرات» بسیار کهن است و خاستگاهی سومری دارد. در سومری *𒁍𒍏 به معنای «مسی» از𒍏 (اورودو: مس) مشتق شده و همان است که نام این رود را ساخته است. چرا که مسیر ترابری فلز مس از ایران مرکزی به سمت میانرودان از راه این رودخانه بوده است. در زبانهای باستانی ایرانی این اسم به چنین شکلهایی ثبت شده است: 𒀀𒇉𒌓𒄒𒉣 (بورانون) سومری، 𒀀𒇉𒌓𒄒𒉣 (پوراتّو) اکدی، 𒌑𒅁𒊏𒌅𒅖 (اوپْرادوش) ایلامی، 𐎢𐎳𐎼𐎠𐎬𐎢 (هوفْراتوش) پارسی باستان، פְּרַת (فَرات) آرامی، ܦܪܬ (پَرات) سریانی، פְּרָת (پَرات) عبری،
نام این رود در زبانهای هندی به این شکل درآمده است: ফোরাত (فُرات) بنگالی، फ़रात (فَرات) هندی، ਫ਼ਰਾਤ (فَرات) پنجابی،
این نام در زبانهای دیگر نیز وامگیری شده است: Eufraths (اوفْراتِس) یونانی، Euphtates لاتین،
نام این رود در شعر و ادب پارسی گهگاه به کار گرفته شده است:
فردوسی توسی: «که یزدان پسر داد و نشناختم به آب فرات اندر انداختم»
سنایی غزنوی: «غمهات بر ما جمله شد بغداد همچون حله شد
یک دیده اینجا دجله شد یک دیده آنجا شد فرات »
سعدی شیرازی: « روان تشنه برآساید از وجود فرات مرا فرات ز سر برگذشت و تشنهترم »