بن پیشاهندواروپایی «*dn̥ǵʰwéh₂s» به معنای «زبان» در مدخل «لیس» شرح داده شده است. این بن در شاخهی زبانهای آریایی به ریشهی «*هیزْبان» (زبان) تبدیل شده و در زبانهای باستانی ایرانی چنین واژگانی را پدید آورده است: hawzih / Uzih/ Awzih (هیزو/ هیزْوَهْ/ هیزْوا: زبان) و muzih (هیزوم: دهان)، «هیزان» (زبان) پارسی باستان، «*هیزْبان» (زبان) مادی، जिह्वा (جیهْوا: زبان) و जुहू (جوهو: زبان، زبانه) سانسکریت، «جیوْها» (زبان) پالی، 𑀚𑀺𑀩𑁆𑀪𑀸 (جیبّها: زبان) پراکریت، «اوزْوان» (زبان) پهلوی، «اوزوان» (زبان) زبور پهلوی، «ایزْوان» (زبان) پارتی، «زواک/ ازواک» (زبان) سغدی، «زفاک/ زواک» (زبان) خوارزمی، «زَوان» آذری کهن، «کانْتو» (زبان) تخاری الف، «کَنْتْوُو» (زبان) تخاری ب،
این ریشه در پارسی به این واژگان منتهی شده است: «زبان»، «زبانی»، «زبانشناسی»، «خوشسروزبان»، «بیزبون»، «زبانه»، «زبانآور»، «زبانمند»،
در سایر زبانهای ایرانی نو از این بن چنین واژگانی زاده شدهاند: «زِبَه» (زبان) پشتون، «بَن» (زبان) و «بیبان» (لال) پراچی، «زَویغ» (زبان) یدغه، «جیپ» (زبان) کَلاشَه، «زیاوْ» (زبان) کشمیری، «زیپ» (زبان) پاشایی شمالی، «جیبْهْ» (زبان) اردو، «زیوْ» (زبان) روشانی، «زَوان/ زَبان» (زبان) بلوچی، «زووان» (زبان) لکی، «زُوان» (زبان) گیلکی، «زوهون» (زبان) هرزنی،
در زبانهای هندی این واژگان خویشاوند را سراغ داریم: जीभ (جیبْهَه: زبان) مراثی کهن، जीभ (جیبْهْ: زبان) هندی و کونکانی و مراثی، జిహ్వ (جیهْوَه: زبان) تلوگو، ಜಿಹ್ವೆ (جیهْوِه: زبان) تولو، जीभ (جیبْن: زبان) اودی، දිව (دیوَه: زبان) سینهالی، ދޫ (دو: زبان) دیوِهی، জিভা (زیبْهَه: زبان) آسامی، জিভ (جیبْهْ: زبان) بنگالی، जीभि (جیبْهی: زبان) بُجپوری، ଜିଭ (جیبْهُو: زبان) اوریا، જીભ (جیبْهْ: زبان) گجراتی، ਜੀਭ (جیبْهْ: زبان) پنجابی، «چیب/ شیب» (زبان) کولی، जिभा (جیبْها: زبان) سندی،
जिब्रो (جیبْرُو: زبان) نپالی هم از همین بافت وامگیری شده است.
مشتقهای این ریشه در شعر و ادب پارسی بسیار به کار گرفته شدهاند:
رودکی سمرقندی: « زمانه گفت مرا خشم خویش دار نگاه کرا زبان نه به بندست پای دربندست»
ابوسعید ابیالخیر: «منصور حلاج آن نهنگ دريا کز پنبهي تن دانهي جان کرد جدا
روزي که انا الحق به زبان ميآورد منصور کجا بود؟ خدا بود خدا»