این واژه از ریشهی پیشاهندواروپایی «*hrep» به معنای «رفتن، حرکت کردن» برخاسته که در زبانهای آریایی بن «*رْبِهْ» را به دست داده و «رفتن» و «روان» را در پارسی زاده است. از این ریشه در سانسکریت रूप (روپَه: زیبایی، ویژگی، شکل) و रूप् (روپ: شکل، ریخت) مشتق شده و रूप्य (روپیَه) به معنای «نقره، پول» از اینجا آمده است. این واژه در زبانهای هندی دیرینه است و از همان ابتدای کار که شمال هند به استانی هخامنشی بدل شد و قدیمیترین پول جهان در قلمرو پارسی به گردش درآمد، این نام برایش به کار گرفته میشد.
کهنترین اشاره به این کلمه را در متن «ارتهشَستره» میبینیم که چاناکیه آن را در اواخر دوران هخامنشی در استان هند نوشته است. او در آنجا به رواج یافتن پول اشاره میکند و سکههایی که قاعدتا توسط شهربانی هخامنشی هندوستان ضرب میشدهاند را با سه نام «روپیَهروپَه» (سکهی نقره) و «روپیَهسووَرْنَه» (سکهی زر، دریک) و «تامْرَهروپَه» (سکهی مس) نامیده است. «روپیَه» پالی و 𑀭𑀼𑀧𑁆𑀧 (روپَّه) پراکریت وरूप (روپَه) گجراتی قدیم را هم به معنای «پول/ سکه» داشتهایم.
در سراسر تاریخ هند مراکز ضرب سکه و چرخش مالی مبتنی بر آن به بخشهای شمالی اختصاص داشته که بخشی از تمدن ایرانی محسوب میشده و روپیه هم بنابراین یکی از سکههای رایج در حوزهی تمدن ایرانی بوده است. هرچند دایرهی گردش آن گاه تا هندوچین و غرب چین گسترش مییافته است.
«روپیه» در معنای «پول/ سکهی نقره» علاوه بر پارسی در سایر زبانهای قلمرو هندوستان نیز رواج دارد: रूप (روپ) اودی، রুপা /রুপো (روپَه/ روپُو) بنگالی، ރުފިޔާ (روفییا) دیوهی،રૂપિયો (روپییُو) گجراتی، ৰূপ (روپ) آسامی، रूप (روپ) وरुपीया (روپیا) هندی، रूप (روپ) مایثیلی و بُجپوری و مراثی، «روپ» اردو و کولی،ਰੂਪ (روپ) وਰੁਪਈਆ (روپَئیا) پنجابی،രൂപ (روپَه) و രൂപം (روپَم) مالایالام، ರೂಪ(روپَه) کانادا،රෑප (رایْپَه) سینهالی،ரூபம் (روپَم) و உருவம் (اورووَم) تامیلی، రూపము (روپَمو) تلوگو،
این نام در زبانهای غیرایرانی نیز وامگیری شده است: «روپیَهْ» اندونزیایی،រូប (رووپ) و រូបិយវត្ថុ (روپَیاووتُّو) و រូបិយ (روپَیا) خمر، «رّوپیا» دووال، rupee انگلیسی، ຮູບ (هوپ) لائو، «روپَه» مالایی، รูป (رووپ) تای،
این واژه در شعر و ادب پارسی جز برای اشاره به واحد پول هندوستان به کار گرفته نشده است.